Χρειαζόμαστε τα θαύματα;

Ο άνθρωπος πολύ δύσκολα συμβιβάζεται με την πραγματικότητα.

Έχει ανάγκη απόλυτων, κατανοητών και αδιαμφισβήτητων απαντήσεων σε όλα τα κρίσιμα ερωτήματα της ζωής του.

Γι’ αυτό και αναζητεί την "αλήθεια" εδώ και χιλιάδες χρόνια.

Μέχρι την Αναγέννηση απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά έδινε μόνο η φιλοσοφία και η θρησκεία.

Απ’ την Αναγέννηση και μετά, στο "παιχνίδι" αυτό μπήκε δυναμικά και η επιστήμη. Που σταδιακά "ξεδόντιασε" τη μεταφυσική και απαξίωσε σχεδόν όλες τις παλαιότερες φιλοσοφικές και θρησκευτικές αντιλήψεις...

Οι φιλοσοφίες και οι θρησκείες ήταν πολλές, διαφορετικές και έκαναν αντιφατικές μεταξύ τους εκτιμήσεις της πραγματικότητας.

Αυτό ήταν μεγάλο πρόβλημα. Γιατί ο άνθρωπος έχει ανάγκη από μία και μοναδική "αλήθεια".

Οπότε έπρεπε να βρεθεί ένας αντικειμενικός τρόπος ν’ αποδειχθεί ποια φιλοσοφική σχολή ή ποια θρησκευτική δοξασία κατέχει την αποκλειστική αλήθεια.

Κι άλλος τρόπος, μέχρι και τον Μεσαίωνα, δεν υπήρχε εκτός απ’ το "θαύμα"!

Φιλόσοφοι και ιερείς ανταγωνίζονταν ποιος θα κάνει το μεγαλύτερο θαύμα για ν’ αποδείξει την αλήθεια της δικής του πίστης και να κερδίσει τους περισσότερους οπαδούς.

Και χρησιμοποιούσαν κάθε δυνατό τέχνασμα: άλλοι την καθαρή απάτη, κι άλλοι άγνωστους στους πολλούς φυσικούς νόμους.

Ο Θαλής, π.χ., "πρόβλεψε" μια έκλειψη σελήνης. Ο Πυθαγόρας "ανέστησε" ένα νεκρό, ή εμφανιζόταν ταυτόχρονα σε περισσότερα μέρη.

Οι ιερείς των αρχαίων θρησκειών χρησιμοποιούσαν εγγαστρίμυθους για να "κάνουν" τ’ αγάλματα να μιλούν. Κι ο Μωυσής "ανακάλυπτε" στην έρημο νερό χρησιμοποιώντας τις κρυφές ραβδοσκοπικές γνώσεις των Αιγυπτίων.

Στις μέρες μας η επιστήμη έχει αποκαθηλώσει οριστικά τους αγύρτες θαυματοποιούς και μάγους.

Η Χριστιανική εκκλησία "μαζεύτηκε" και περιόρισε στο ελάχιστο τα "θαύματά" της! Φρόντισε, μάλιστα, να βρει και το σχετικό θεολογικό επιχείρημα: "Ο Θεός δεν χρειάζεται πλέον να κάνει θαύματα, το Ευαγγέλιο έχει διαδοθεί παγκοσμίως, άλλωστε η πίστη έχει αξία όταν δεν υπάρχουν ακλόνητες αποδείξεις"...

Όμως οι άνθρωποι δεν έπαψαν να ελκύονται από αγύρτες με "υπερφυσικές δυνάμεις και χαρίσματα"!

Κι αυτό είναι πρόβλημα...

Γιατί μας φοβίζει ο θάνατος?

Η αυτοσυντήρηση είναι το ισχυρότερο ένστικτο του ανθρώπου.

Το τραγικό είναι πως απ' όλα τα ζώα μόνο ο άνθρωπος γνωρίζει τη θνητότητά του και ότι μόνο ένα είναι απολύτως βέβαιο: κάποια στιγμή κι αυτός θα πεθάνει.

Είναι πολύ δύσκολο σε μια ζωντανή ύπαρξη να συμβιβαστεί με την ιδέα πως κάποτε θα περάσει στην ανυπαρξία.

Γι΄αυτό άλλωστε οι άνθρωποι διαμόρφωσαν τις διάφορες θρησκείες και φιλοσοφίες, προσπαθώντας να "εξασφαλίσουν" τη μετά θάνατο ζωή, την αθανασία.

Όλα τα περί ψυχής, μετενσάρκωσις, Άδη, παραδείσου, κόλασης, βασιλείας των ουρανών κ.λπ. αποβλέπουν αποκλειστικά στον κατευνασμό του μεγαλύτερου ανθρώπινου φόβου:  του θανάτου!

Ο Επίκουρος, κατά τη γνώμη μου, έθεσε το ζήτημα σε μια σωστότερη βάση: δεν πρέπει να τον φοβόμαστε, γιατί ο θάνατος είναι ένα "τίποτα"! Μια απλή αποσύνθεση της ύλης. Δεν μας προκαλεί κανέναν πόνο γιατί απλά ο πόνος προϋποθέτει αίσθηση, και θάνατος είναι η απώλεια κάθε αίσθησης.

Συμφωνώ απόλυτα.

Ο θάνατος, αυτός καθ' αυτός, είναι ανώδυνος. Δεν γίνεται αντιληπτός απ' αυτόν που εγκαταλείπει τη ζωή. Πόνο μπορεί να δημιουργήσει μόνο η αιτία του θανάτου (π.χ. μια ασθένεια) αλλά ποτέ ο ίδιος ο θάνατος.

Προσωπικά, δεν αισθάνομαι κανένα φόβο ή ανησυχία για το ενδεχόμενο του δικού μου θανάτου. Εύχομαι μόνο και ελπίζω όταν πεθάνω να μην αφήσω πίσω μου πρόσωπα που η επιβίωσή τους εξαρτιόταν απ' τη δική μου παρουσία.

Αλλά στην περίπτωση αυτή δεν λυπάμαι για μένα αλλά για τους άλλους.

Αντίθετα, με θλίβει η ιδέα και μόνο του θανάτου των προσφιλών μου προσώπων.

Αλλά στην περίπτωση αυτή δεν λυπάμαι γι' αυτούς που θα πεθάνουν, αλλά για μένα που θα πρέπει να συνεχίσω να ζω χωρίς την αγαπημένη τους παρουσία...

Υπάρχουν "συνταγές ευτυχίας"?

Έχουμε γεμίσει από βιβλία με συμβουλές για τον τέλειο γάμο, την ιδανική σχέση, την επιτυχημένη καριέρα, την ευτυχία...

Το φαινόμενο δεν είναι νέο. Και στους αρχαίους χρόνους την ευτυχία αναζητούσαν οι άνθρωποι. Απλώς τότε την έλεγαν αλλιώς: ευδαιμονία, μακαριότητα, ευ ζην...

Και οι φιλόσοφοι έδιναν τις δικές τους "συνταγές".

Ο Επίκουρος, π.χ., μας προέτρεπε ν' αποβάλουμε το φόβο για τους θεούς και για το θάνατο.

Οι Θεοί υπάρχουν αλλά είναι κάπου πολύ μακριά και δεν ασχολούνται με τα ανθρώπινα. Δεν έχουν καμία διάθεση να ελέγξουν τις πράξεις των ανθρώπων και να τους τιμωρήσουν.

Κι ο θάνατος, όταν έλθει, εμείς δεν θα είμαστε εκεί για να βιώσουμε την πίκρα του...

Αυτά θεωρούσε τα δυο πρώτα και βασικά βήματα για την ευτυχία.

Μακάρι να ήταν τα πράγματα τόσο απλά.

Προσωπική μου άποψη είναι πως η ευτυχία και δυστυχία μας δεν κρίνεται στους "μεγάλους" φόβους. Δεν είναι ο κίνδυνος του θανάτου ή η εικόνα ενός σκληρού Θεού που μας χαλάει τη ζωή.

Η δυστυχία ή ευτυχία μας κρίνεται στις λεπτομέρειες της καθημερινότητας.

Στον τρόπο που διαχειριζόμαστε τα μικροπροβλήματα, στις σχέσεις μας με τους οικείους, τους φίλους, τους συναδέλφους. Στις απαιτήσεις που έχουμε απ' τον εαυτό μας, τους άλλους, την κοινωνία.

Απ' το πόσο επιτρέπουμε σε τρίτους  να επεμβαίνουν στη ζωή μας, απ' το πόσο μεγάλη ή μικρή ιδέα έχουμε για τον εαυτό μας, απ' τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τους άλλους.

Νομίζω πως με το θάνατο μπορώ να συμβιβαστώ. Πως είμαι σε θέση να διαγράψω απ' τη σκέψη μου τον σκληρό-τιμωρό Θεό. 

Αλλά χάνω τη μάχη της καθημερινότητας.

Έχω διαπιστώσει πως στη ζωή μου νικάω τα λιοντάρι αλλά με καταβροχθίζουν τα μυρμήγκια... 

Ας κρατήσουμε όποια απ’ τις "αλήθειες" του Λάο Τσε μας ταιριάζει...

Μη συλλέγεις θησαυρούς, προλαβαίνεις κλοπές.

Αν τιμές και πλούτη απαιτείς, περίμενε συμφορές.

Να δημιουργείς δίχως δικά σου να κρατείς.

Να ηγείσαι δίχως να κυριαρχείς.

Αγάπα τον κόσμο σαν τον εαυτό σου.

Αν γνωρίζεις τον άλλον είσαι σοφός. Αν γνωρίζεις τον εαυτό σου είσαι φωτισμένος.

Να 'σαι απλός σαν απελέκητο κούτσουρο.

Υποχώρα και νίκα, λύγισε και θα σταθείς όρθιος.

Ακολούθα το φως, ξαναγίνε μικρός σαν παιδί.

Κρατήσου πίσω και θα βρεθείς μπροστά.

Προτού λάβεις οφείλεις να δώσεις.

Ο γνήσια καλός δεν έχει επίγνωση της καλοσύνης του. Γι' αυτό είναι καλός.

Ο βίαιος βίαια θα πεθάνει.

Ο ολιγαρκής θα 'χει πάντα αρκετά.

Αντάμειβε την πίκρα με φροντίδα.

Ο συνετός δεν προσπαθεί τίποτα μεγάλο, κι έτσι φτάνει στο μεγαλείο.

Δεν συλλέγει πολύτιμα πράγματα, δεν γαντζώνεται σε ιδέες.

Η θάλασσα είναι "βασιλιάς των χειμάρρων" γιατί βρίσκεται πιο χαμηλά τους.

Ο καλός στρατιώτης δεν είναι βίαιος, ο καλός νικητής δεν εκδικείται, ο καλός αφέντης είναι ταπεινός.

Ο συνετός φορά λιτό ρούχο, κρύβει τα κοσμήματα στην καρδιά του.

Ποτέ δεν διεκδικεί ολόκληρο το δίκιο του.

Όσο περισσότερα κάνει για τους άλλους, τόσο περισσότερα έχει...

Ο "Διαφωτισμός" είναι πάντα επίκαιρος...

Νομίζω πως μια απ' τις βασικότερες αιτίες της κακοδαιμονίες μας είναι ότι περάσαμε κατευθείαν απ' τον πλατωνικό-χριστιανικό μεσαίωνα στη νέα εποχή χωρίς να διέλθουμε απ' τα στάδια της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού.

Το κενό αυτό πρέπει αναγκαστικά να καλυφθεί, αν θέλουμε να ισορροπήσουμε ως κοινωνία και να μην θαλασσοδέρνουμε εν μέσω δεισιδαιμονιών, προλήψεων, ιδεοληψιών.

Νομίζω πως πρέπει κάποτε ν' ακουστεί και στη χώρα μας σοβαρά ο λόγος κάποιων ανθρώπων που ξεφεύγει απ' τα στερεότυπα του θεοκρατισμού, του εθνικισμού, της φτηνής πολιτικολογίας.

Δηλαδή ο λόγος των σύγχρονων "Διαφωτιστών".

Οι άνθρωποι αυτοί, βέβαια, ούτε ιδιαίτερη σοφία έχουν ούτε τα "μεγάλα μυστικά" γνωρίζουν.

Είναι άνθρωποι απλοί, καθημερινοί, "πτωχοί τω πνεύματι"...

Αλλά πιστεύουν πως μπορούμε να γίνουμε λίγο σοφότεροι, λίγο καλύτεροι, λίγο πιο άνθρωποι.

Με πνεύμα μαθητείας, αλληλοκατανόησης και μετριοφροσύνης.

Υπερβαίνοντας τις προκαταλήψεις και ιδεοληψίες μας.

Σπάζοντας το κέλυφος του εγωκεντρισμού και του ναρκισσισμού μας.

Έτοιμοι πάντα ν' αναθεωρήσουν τις απόψεις τους, να επιχειρηματολογήσουμε με ψυχραιμία και λογική, ακόμα και ν' αποδεχτούν τις "αλήθειες" του άλλου.

Το διαφορετικό δεν τους φοβίζει. Τους εμπλουτίζει!

Το "ξένο" δεν το δαιμονοποιούν. Αλλά και δεν το θεοποιούν!

Θέλουν ν' απολαύσουν το ρίσκο της ελευθερίας τους.

Οι μόνοι που τους "χαλάνε" είναι οι εθνικιστές, οι θρησκόληπτοι και οι κάθε είδους ιδεολογικοί καντηλανάφτες...

Η "αλήθεια" των άλλων...

Η ζωή μας είναι γεμάτη απρόοπτα.

Για τίποτε δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Ούτε για τον ίδιο μας τον εαυτό...

Η πραγματικότητα είναι πολυσήμαντη. Η αλήθεια σχετική. Είναι δύσκολο να τη διακρίνουμε απ’ το ψέμα.

Οι βεβαιότητες που στηρίζουμε τη ζωή μας αποδεικνύονται σαθρές.

Αντικειμενική πραγματικότητα δεν υπάρχει. Το τριαντάφυλλο τη νύχτα είναι μαύρο και τη μέρα κόκκινο...

Ο Πρωταγόρας έλεγε πως όλες οι γνώμες είναι αληθινές.

Ο Πιραντέλο συμπλήρωσε πως η αλήθεια δεν είναι μία και πως "καλό" και "σωστό" δεν είναι κατ’ ανάγκην αυτό που εμείς θεωρούμε ως τέτοιο.

Αλλά η ζωή συνεχίζεται. Μας φτάνουν τα προβλήματα που έχουμε, δεν υπάρχει λόγος να προσθέτουμε και άλλα.

Η ανεκτικότητα είναι δείγμα πολιτισμού. 

Ο φανατισμός είναι χαρακτηριστικό ανθρώπων ακαλλιέργητων και διανοητικά-ψυχολογικά διαταραγμένων.

Δε βρίσκω το λόγο να μην σεβόμαστε την "αλήθεια" των άλλων, όσο διαφορετική κι αν είναι απ’ τη δική μας.

Κατευθύνει τις πράξεις μας η "κοινή λογική"?

Εμπειρικά όλοι γνωρίζουμε πως η "κοινή λογική" είναι το σπανιότερο είδος στην κοινωνία μας!

Αποτελεί μια διαπίστωση που δεν μας επιτρέπεται να την ξεπεράσουμε απροβλημάτιστα.

Ενώ οι περισσότεροι συμφωνούμε, σε γενικές γραμμές, στο τι είναι σωστό και τι λάθος, όταν έρχεται η στιγμή να δράσουμε όλα ανατρέπονται.

Συνήθως ενεργούμε παράλογα, αντιφατικά, αυτοκαταστροφικά.

Μια ερμηνεία του φαινομένου τη δίνει ο Σοπενχάουερ. Αυτός εντόπισε ένα θεμελιώδες σφάλμα των προγενέστερων φιλοσόφων, οι οποίοι δίδασκαν ότι αρκεί να ξέρουμε ποιο είναι το σωστό για να το κάνουμε.

Για να μην πολυλογούμε, ο Σοπενχάουερ κατέληξε στο συμπέρασμα πως αυτό που μας υπαγορεύει κάθε φορά το τι να κάνουμε δεν είναι η λογική αλλά η ασυνείδητη (άλογη) βούληση. 

Είναι οι κρυφές διαταγές της επιθυμίας μας που καθορίζουν τις πράξεις και τις συμπεριφορές μας.

Κι απλά, η λογική (νόηση) έρχεται να προσφέρει τις αναγκαίες "δικαιολογίες" και τα "επιχειρήματα" που αποτελούν το εξωτερικό περιτύλιγμα της δράσης μας.

Με άλλα λόγια: η θέληση αποφασίζει και η λογική ακολουθεί-υποστηρίζει!

Όταν λέμε πως η κατευθυντήρια δύναμη των πράξεών μας είναι η ασυνείδητη και ανεξέλεγκτη θέληση, εννοούμε όλα εκείνα τα στοιχεία που συγκροτούν αυτό που από τον Φρόυδ ονομάστηκαν "υποσυνείδητο". Δηλαδή το σύνολο των ενστίκτων, ορμών και έξεων, όπως αυτά έχουν κληρονομηθεί αλλά και διαμορφωθεί στην παιδική κυρίως ηλικία μας...

Είναι η γνώση σημαντική?

Με τη γαλλική επανάσταση και το Διαφωτισμό γεννήθηκε ένας καινούργιος κόσμος. Ήρθαν στο προσκήνιο το κριτικό πνεύμα, η λογική σκέψη, η πρόοδος, η γνώση...

Πάντα με απασχολούσε το ερώτημα: Γιατί άραγε η γνώση είναι τόσο σημαντική? Αποτελεί μέσο ή αυτοσκοπό?

Με τη γνώση μπορούμε σίγουρα να πετύχουμε κάποια χειροπιαστά αποτελέσματα. Π.χ. να βρούμε ένα καλύτερο επάγγελμα. Ή να αυξηθεί το κύρος μας στον οικογενειακό και κοινωνικό μας περίγυρο.

Για κάποιους αυτά φτάνουν και περισσεύουν.

Άλλοι όμως τα θεωρούν δευτερεύοντα, ίσως και ευτελή, κίνητρα.

Θεωρούν πως η γνώση δεν βελτιώνει μόνο τις υλικές συνθήκες ζωής του ανθρώπου. Αλλά είναι κάτι που τον αναβαθμίζει συνολικά.

Τον βοηθάει να κατανοήσει το περιβάλλον του, να αποκτήσει βαθύτερη αυτογνωσία, ν' αντιμετωπίζει τα προβλήματα της καθημερινότητας πιο ψύχραιμα και αποτελεσματικά. Τον απελευθερώνει από προλήψεις και δεισιδαιμονίες, καθαρίζει το μυαλό του από προκαταλήψεις, τον προστατεύει απ' το μικρόβιο της ιδεοληψίας.

Προσωπικά δίνω μεγάλη σημασία στην ιστορική γνώση.

Ως λαός έχουμε αυτοπαγιδευτεί σε έναν λαβύρινθο εθνικών μύθων που μας έχουν μετατρέψει σε κοινωνία "ψυχασθενική", πάσχουσα από "ψευδαισθήσεις μεγαλείου" που μας καθιστούν γελοίους (ίσως και αντιπαθείς) στους άλλους λαούς.

Ας αναφέρω δύο παραδείγματα:

Η περιοχή που σήμερα ονομάζουμε "παλιά Ελλάδα", δηλαδή απ' τις Θερμοπύλες και κάτω, είχε ουσιαστικά ερημωθεί απ' τα τέλη του 6ου ως τις αρχές του 8ου αιώνα. Για πολλούς και διάφορους λόγους: επιδρομές, πολέμους, λοιμούς, πολιτικές διώξεις, πειρατεία, οικονομική δυσπραγία. Τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου τα τελευταία 2.000 χρόνια ερημώθηκαν και εποικίστηκαν από άλλους πληθυσμούς τουλάχιστον τρεις φορές.

Στο χώρο αυτό εγκαταστάθηκαν κυρίως Σλάβοι, Αλβανοί και Βλάχοι, αλλά και πληθυσμοί από Καύκασο, Μικρασία, Μέση Ανατολή και βόρεια Αφρική! Επίσης ήρθαν Βενετοί, Κατελάνοι, Γενουάτες, Φράγκοι, Οθωμανοί, Γότθοι, Βούλγαροι κλπ...

Και ερωτώ: αν αυτό το γνώριζε καλά και ο τελευταίος "νεο-Έλληνας", πόσο πιο φυσιολογικά θα συμπεριφερόταν στον ιδιωτικό και δημόσιο βίο του? Υπήρχε ποτέ περίπτωση να γίνουμε ρατσιστές, να προσβάλουμε τους ξένους λαούς, να θεωρούμε πως όλοι μας χρωστούν, να φωνάζουμε "δεν θα γίνεις Έλληνας ποτέ, Αλβανέ-Αλβανέ"?

Το 578 μ.Χ. η Κύπρος είχε ουσιαστικά ερημωθεί και μεταφέρθηκαν στο νησί πάνω από 10.000 Αρμένιοι για να το εποικίσουν. Φυσικά ακολούθησαν πολλές ακόμα αλλαγές της εθνολογικής σύνθεσης του πληθυσμού της. Οπότε, ξαναρωτώ: με αυτό το δεδομένο, πόσο γελοίο είναι να διαιωνίζουμε σήμερα μια αντιπαράθεση δήθεν "Ελληνοκύπριων" και "Τουρκοκύπριων"?

 Υ.Γ.: Τα πιο πάνω ιστορικά στοιχεία τα πήρα απ' την "Ιστορία του Ελληνικού Έθνους", Εκδοτική Αθηνών, τομ. Η, σελ. 182-184.

Αξίζει τον κόπο να συνομιλούμε με φανατικούς;

Συχνά αναρωτιέμαι γιατί δεν υπάρχει κανένα περιθώριο συνεννόησης με τους κάθε λογής φανατικούς (εθνικιστές, θρησκευόμενους, κομματικούς).

Αν και ο φανατισμός υποδηλώνει κάποια διαταραχή προσωπικότητας, εν τούτοις δεν θα έλεγα πως όλοι οι φανατικοί που γνώρισα ήταν άνθρωποι αμόρφωτοι, μικρόνοες, ανόητοι ή παράλογοι.

Συνήθως όταν η συζήτηση ξεφεύγει απ’ τα πεδία που εκδηλώνεται ο φανατισμός τους, εκφράζονται φυσιολογικά και αναπτύσσουν μια ορθολογική επιχειρηματολογία.

Είναι προφανές πως δεν πάσχουν διανοητικά...

Κατά τη γνώμη μου, το λάθος των φανατικών (και όλοι κάποτε στη ζωή μας υπήρξαμε φανατικοί) είναι πως ταυτίζουν την ύπαρξή τους με κάποιες "βεβαιότητες", και πλέον κάθε τι που τις αμφισβητεί το εκλαμβάνουν ως προσωπική απόρριψη, ως προσπάθεια ανατροπής των θεμελίων στα οποία οικοδόμησαν τις ζωές τους!

Έτσι, στην πραγματικότητα, δεν υπερασπίζονται με πάθος τη θρησκεία, την ιδεολογία, τους εθνικούς τους "μύθους", αλλά τον ίδιο τον εαυτό τους, τις επιλογές τους, την ύπαρξή τους.

Παλεύουν τυφλά για τη δική τους αυτοδικαίωση, αυτοεπιβεβαίωση, αυτοεκτίμηση.

Γι’ αυτό και αρνούνται πεισματικά να αναγνωρίσουν οποιοδήποτε λάθος, αστοχία ή αδυναμία στα πιστεύω τους...